InnoFood Africa Project activities at ARARI are in Progress

                                       Sowing, field management and survey

የአማራ ግብርና ምርምር ኢንስቲትዩት CultiviAid ከተሰኘ የእሰራኤል መንግስታዊ ያልሆነ ድርጅት ጋር የክልሉን ግብርና ለማዘመንና በትብብር ለመስራት የሚያስችል የመግባቢያ ሰነድ ተፈራረመ፡፡

ስምምነቱን የኢንስቲትዩቱ ዋና ዳይሬክተር ዶ/ር ጥላዬ ተክለወልድ እና የ CultiviAid ተወካይ ቶመር ማልች ተፈራርመዋል፡፡ በመግባቢያ ስምምነቱ መሰረት እስራኤል በግብርናው ዘርፍ ያላትን እውቀትና ቴክኖሎጅ ለአማራ ክልል ለማጋራትና ሽግግር እንዲኖር ለማስቻል ሁለቱ ተቋማት በትብብር ይሰራሉ፡፡ የትብብር ስምምነቱ በተመረጡ የአማራ ክልል አካባቢዎች በመነሻነት ተግባራዊ ይደረጋል፡፡

በዚህም በቆጋ መስኖ ልማት ፕሮጀክት፣ በወራሚት አትክልትና ፍራፍሬ ምርምርና ስልጠና ንዑስ ማዕከል፣ በሰሜን ሸዋ ደብረ ብርሃን፣ በሰሜን ወሎ በቆቦ ጊራና፣  በሰቆጣ ቃልኪዳን ልዩ ትኩረት በሚያስፈልጋቸው ዝናብ አጠር አካባቢዎችና በመገጭ የመስኖ ልማት ፕሮጀክቶች ምርምር ኢንስቲትዩቱ በሚያከናውናቸው የምርምር እና ስልጠና ተግባራት ውስጥ ግብርናውን ለማዘመን የሚያስችሉ ስራዎች በትብብር ይሰራሉ፡፡ በተለይም የእውቀት ሽግግር እንዲኖርና የምርምር ማዕከላትን የመፈጸም አቅም ለማጠናከር የትብብር ስምምነቱ ጉልህ አስተዋጽኦ ይኖረዋል፡፡ በፊርማ ስነ-ስርዓቱ ዶ/ር ጥላዬ እንዳሉት እስራኤል በግብርናው ዘርፍ ያላትን የዳበረ ተሞክሮ ወደ አማራ ክልል በማምጣት የእውቀትና የቴክኖሎጅ ሽግግር ለማድረግ ከCultiviAid ጋር በትብብር መስራቱ ከፍተኛ ጠቀሜታ አለው፡፡ በተለይ በአትክልትና ፍራፍሬ፣ በአፈርና ውሃ አያያዝ፣ በእሴት ሰንሰለት እና በገበያ ትስስር በኩል ያሉ ልምዶችን ወደ ክልሉ ለማምጣት CultiviAid ጉልህ ሚና ይጫወታል የሚል እምነት አለን ብለዋል፡፡

የCultiviAid ተወካይ ቶመር ማልች በበኩላቸው እስራኤል በግብርናው ዘርፍ ያላትን ከፍተኛ ልምድ ለማካፈልና ከአማራ ግብርና ምርምር ኢንስቲትዩት ጋር በትብብር ለመስራት በመስማማታቸው ደስተኛ መሆናቸውን ገልጸው በአማራ ክልል በዘርፉ ያለውን የእውቀት ክፍተት ለመሙላት ተቋማቸው በሚችለው አቅም ሁሉ ድጋፍ እንደሚያደርግ ተናግረዋል፡፡

በፊርማ ስነ-ስርዓት የምርምር ኢንስቲትዩቱ ምክትል ዋና ዳይሬክተር ዶ/ር ኤርሚያስ አባተ እና የኢንሰቲትዩቱ ቴክኒካል ዳይሬክተሮች ተገኝተዋል፡፡ CultiviAid እስራኤል ውስጥ የሚገኝ ለትርፍ ያልተቋቋመ ድርጅት ሲሆን በኢትዮጵያ በግብርና እና ውሃ ሴክተሮች በአቅም ግንባታ፣ እውቀትና ቴክኖሎጅ ሽግግር ዘርፎች ቴክኒካዊ ድጋፍ ለማድረግ እየተንቀሳቀሰ የሚገኝ ድርጅት ነው፡፡

ከደን_ምርምር_ስራዎች_መካከል

የቀርከሃ_ዝርያዎችን_ማላመድ_የማራባት_እና_የማባዛት_ሥራዎች

አማራ ክልል በቀርከሃ ከፍተኛ የመልማት አቅም ያለው በመሆኑ የተለያዩ የቀርከሃ ዝርያዎችን ከተለያዩ አካባቢዎች በማስገባት የማላመድና የአረባብ ዘዴ ጥናቶች ተካሂደዋል፡፡ ስለዚህም ፈጣን ዕድገት ያለውና ከፍተኛ ባዮማስ የሚሰጠውን የግዙፍ ቀርከሃን የዕድገት ሆርሞኖችን (አይ.ቢ.ኤ እና ጂ.ኤ3) በመጠቀም ከግንዱ (culm) የተለያዩ ክፍሎች (ከታች፣ ከመሃል እና ከጫፍ) ቁርጥራጭ በመውሰድ ማባዛት ተችሏል፡፡ በተለይም ከመሃል የተወሰደው የግንድ ቁርጥራጭ የዕድገት ሆርሞኖችን በመጠቀም ከ60% በላይ መጽደቅ የሚችል መሆኑ ታይቷል፡፡

የዕድገት ሁኔታው ሲገመገም በሦስት ዓመት ተኩል በአማካይ 9.5 ሜ ቁመት፣ 6.7 ሳ.ሜ. ውፍረት እና 29 አዳዲስ አጣናዎች (culms) ማውጣት ችሏል፡፡ በሃርቡ ወረዳ ችግኝ ጣቢያ ውስጥ የሚገኘው የግዙፍ ቀርከሃ እንደሚያሳየው ዕድሜው እየጨመረ ሲመጣ እስከ 228 አጣናዎች፣ እስከ 20 ሜትር ቁመት እና እስከ 25 ሳ.ሜ. ውፍረት ያድጋል፡፡  ለምሳሌ የደጋ ቀርከሃ እስከ 48000 አጣናዎች በሄ/ር፣ ውፍረት ከ0.3 – 10.5 ሳሜ እና ቁመት ከ2.1 - 20.6 ሜ ማደግ ይችላል፡፡ ግዙፍ ቀርከሃ ከደጋ ቀርከሃ ጋር ሲወዳደር በውፍረት እስከ ሶስት ጊዜ እጥፍ እና በቁመት በሁለት እጥፍ እንደሚበልጥ ያሳያል፡፡ በተመሳሳይ የቆላ ቀርከሃ እስከ 185400 ሽመል (አጣናዎች) በሄ/ር፣ ውፍረት ከ2.6 – 3 ሳሜ እና ቁመት ከ6.1 – 9.3 ሜ ማደግ ይችላል፡፡ ስለዚህም ግዙፍ ቀርከሃ ከሽመል ጋር ሲነጻጸር በውፍረት እስከ 8 ጊዜ እጥፍ እና በቁመት በሶስት እጥፍ እና በላይ እንደሚበልጥ ያሳያል፡፡ ግዙፍ ቀርከሃ ብዙ አጣናዎችን ማውጣት ስለሚችል የተከላ ርቀቱ 8ሜ በ8ሜ ያላነሰ ቢሆን ይመከራል፡፡

በቆላማው የቆቦ አካባቢ ባመቡሳ ቱሉዳ እና ባልካዖ የተባሉ የቀርከሃ ዝርያዎችን በማላመድ ለዝናብ አጠር አካባቢዎች 2ሜ በ2ሜ የተከላ ርቀት ተተክለው ተገምግመዋል፡፡ በፅድቀት መጠን ሲገመገሙ ባልካዖ 100% እና ባምቡሳ ቱሉዳ 94.4% ነበር፡፡ 2 m X 2 m ባምቡሳ ቱሉዳ  3.8 ሳሜ ውፍረት እና 6.3 ሜ ቁመት፣ ባምቡሳ ባልካዖ 2.9 ሳሜ ውፍረት እና 5.6 ሜ ቁመት እንዲሁም ዴንድሮካልመስ አስፐር 2.8 ሳሜ ውፍረት እና 5.0 ሜ ቁመት በአምስት ዓመት ተኩል ማደግ ችለዋል፡፡ ባልካዖ 22 አጣናዎችን  በማውጣት የተሻለ ነበር፡፡ ስለሆነም እነዚህ ቀርከሃዎች በአካባቢው አዲስ በመሆናቸው ለቀርከሃ ምርት፣ ለአፈርና ውሃ ጥበቃና ለመኖ እንዲተከሉ ተመክረዋል፡፡

በጣርማበር ወረዳ (አርመኒያ) ቀበሌ እና በኤፍራታና ግድም (አጣዬ) አራት የቀርከሃ ዝርያዎች  (ጉዱዋ አምፕሊክስፎሊያ፣ ዴንድሮካልመስ ሀሚልቶኒ፣ ባምቡሳ ቩልጋሪስ እና የቆላ ቀርቀሃ (ሽመል) ተላምደዋል፡፡ አጣዬ አካባቢ ጉዱዋ አምፕሊክስፎሊያ 2.2 ሜ ቁመት፣ 1.1 ሳ.ሜ ውፍረት እና በአማካይ 5.7 አዳዲስ ፍንጭቶች በአንድ ዓመት አውጥቷል፡፡

የቆላ ቀርቀሃ 2.2 ሜ፣ 1.3 ሳ.ሜ ውፍረት በአማካይ 5.4 አዳዲስ ፍንጭቶች አውጥቷል፡፡ ዴንድሮ ካልመስ ሀሚልቶኒ ቁመት 3.5 ሜ፣ 2.7 ሳ.ሜ ውፍረት እና 4.5  አዳዲስ ፍንጭቶች አውጥቷል፡፡ ለአርሶ አደር ከተሰራጩት ውስጥ የቆላ ቀርቀሃ 1.8 ሜ እና 1.3 ሳ.ሜ ውፍረት በማደግ የተሻለ ሆኗል፡፡ ሦስት የቀርከሃ ዓይነቶችን (ዴንድሮካልመስ ሀሚልቶኒ፣ ጉዱዋ አምፕሊክስፎሊያ እና ባምቡሳ ሜምብራሼስ)  ለአርመንያና አጣዬ አካባቢዎች የተላመዱ በመሆኑ በተመሳሳይ ስነምህዳሮች አንዲተከሉ ተመከርዋል፡፡ በወይና ደጋ አካባቢ ዴንድሮካልመስ ሀሚልቶኒ፣ ጉዱዋ አምፕሊክስፎሊያ እና ባምቡሳ ሜምብራሼስ ተላምደው እንዲተከሉ ተመክረዋል፡፡ በአጠቃላይ እነዚህ የቀርከሃ ዝርያዎች የተሻሉ ምርታማ ከመሆናቸው በተጨማሪ በተለያዩ ስነምህዳሮች መብቀል የሚችሉ በመሆኑ የክልሉን የቀርከሃ ብዝሃ-ሕይወት ስብጥር የሚያሻሽሉ እና ለቀርከሃ ልማት አማራጭ የቀርከሃ ዓይነቶች ናቸው፡፡

የአማራ ግብርና ምርምር ኢንስቲትዩት በክልሉ ግብርና ቢሮ የተገዙ 2 የምርት መሰብሰቢያ ኮምባይነሮች ተረከበ፡፡

የአማራ ግብርና ምርምር ኢንስቲትዩት ዋና ዳይሬክተር ዶ/ር ጥላዬ ተክለወልድ እንደገለጹት ምርምር ኢንስቲትዩቱ ጥራት ያለው መነሻ ዘር ሰብስቦ ለዘር አባዥ ተቋማት ለማድረስ ከዚህ በፊት የምርት መሰብሰቢያ ማሽን ችግር ስለነበረበት የመነሻ ዘር የሚታጨደውና የሚወቃው በባህላዊ መንገድ በመሆኑ ጥራት ያለውና ከብክነት ነጻ የሆነ ምርት ለመሰብሰብ እንቅፋት ሆኖበት ቆይቷል፡፡ ይህን ችግር የተረዳው የክልሉ ግብርና ቢሮ ከ12 ሚሊዮን ብር በላይ ወጭ የተደረገባቸው 2 ዘመናዊ የምርት መሰብሰቢያ ማሽኖች ገዝቶ ሰጥቶናል ብለዋል፡፡ኮምባይነሮቹ በምርት ስብሰባ ወቅት የሚፈጠር የምርት ብክነት ለመቀነስና ጥራት ያለው የመነሻ ዘር ለማምረት ከፍተኛ አስተዋጽኦ እንደሚኖራቸው ዶ/ር ጥላዬ ተናግረዋል፡፡ በምርምር ማዕከላት የሚመረቱ መነሻ ዘሮችን ከመሰብሰብ ባለፈ ማዕከላቱ በሚገኙበት አካባቢ ለሚኖረው ማህበረሰብም አገልግሎት የሚሰጡ በመሆናቸው የማሽኖቹ ጥቅም ዘርፈ ብዙ መሆኑንም ዋና ዳይሬክተሩ ተናግረዋል፡፡ ኮባይነሮቹን ገዝቶ ለኢንስቲትዩቱ የሰጠው የክልሉ ግብርና ቢሮ ሲሆን ቢሮው ልዩ ትኩረት በማድረግ ምርምር ኢንስቲትዩቱ በዘመናዊ ማሽኖች እንዲጠናከር እያደረገ ላለው አስተዋጽኦ ዶ/ር ጥላዬ በኢንስቲትዩቱ ስም ልባዊ ምስጋናቸውን አቅርበዋል፡፡